Ciekawe historie, ciekawe miejsca, biografie ciekawych osób związanych z Wielkopolską, historie rodzinne, artykuły o genealogii.
Odpowiedz

ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

20 kwi 2017, 13:53

Wojciech Łysiak w swojej książce pt. Ludowa wizja przeszłości. Historyzm folkloru Wielkopolski opisuje jedno z ciekawszych, lecz mniej znanych podań, jakie miało zachować się wśród mieszkańców naszego powiatu.

Dawno, dawno temu na terenie pomiędzy Obornikami, Rogoźnem i Murowaną Gośliną miał grasować ród Gapów, którzy napadali na mieszkańców powiatu obornickiego i podróżnych rabując ich dobytki. Następnie z przywłaszczonymi skarbami ukrywali się pośród lasów oraz bagien ziemi obornickiej. Ich działalność była na tyle dokuczliwa, że wpisała się w ludową pamięć, która przetrwała przez wiele następnych dziesięcioleci. Upływ czasu spowodował jednak, że dzisiaj jest to już mniej znane podanie. Każda legenda zawiera w sobie cząstkę prawdy, a ród Gapów faktycznie żył niedaleko Obornik i w odróżnieniu od wielu innych polskich zbójników ich przedstawiciele to postacie historyczne.

Podanie o rozbójnikach pochodzi z XIX wieku i odnosi się bezpośrednio do działalności Jana (seniora) i Jana (juniora) oraz Szymona Gapów w I połowie XIX wieku.

Jan Gapa (senior) urodził się około 1763 roku i pochodził z Potrzanowa, gdzie był gospodarzem. Dnia 17 marca 1813 roku Sąd Policji Poprawczej wydał za nim list gończy, w którym informował, że mężczyzna ten zbiegł dnia 23 lutego 1813 roku z Poznania, gdzie wykonywał pracę w postaci uprzątania błota na ul. Wronieckiej.

Jan Gapa:

Gazeta Poznańska 1813.04.24 Nr33 (ucieczka od pracy w Poznaniu)

------------------------------------------------------------------------------------------------

Jan Gapa (junior) był synem Jana Gapy, gospodarza z Potrzanowa, który urodził się w 1809 roku. Mężczyzna ten był dobrze znany policji za liczne kradzieże i rozboje, których dokonywał na terenie powiatu obornickiego. Za swoją przestępczą działalność był jednym z najczęściej poszukiwanych listami gończymi kryminalistów. Dodatkowo jego „przygody” uzupełniały liczne i fantastyczne ucieczki z rąk służb policyjnych. Dowiadujemy się o nim już w 1829 roku, kiedy liczył 20 lat. Władza policyjna donosiła, że już po raz trzeci odebrano mu skradzione konie. W piśmie z dnia 19 marca 1829 roku znaleziono u niego karo-gniadą dziesięcioletnią klacz oraz jasnokasztanowego wałacha, również dziesięcioletniego. Zwierzęta zostały odstawione do Rogoźna, gdzie opiekowała się nimi szynkarka Marquardt. Władza policyjna prosiła o kontakt właściciela do 28 kwietnia 1829 roku. W przeciwnym razie konie miały zostać sprzedane, a pieniądze zasilą skarb. W II połowie 1830 roku w wieku 21 lat ponownie dokonał kradzieży koni, za co został aresztowany. W czasie transportu pomiędzy Studzieńcem a wsią Łoskoń zdołał uciec w głąb lasu, za co był poszukiwany listem gończym wydanym dnia 5 listopada 1830 roku przez Królewski Pruski Sąd Pokoju w Rogoźnie. Niedługo potem został jednak schwytany i osadzony w areszcie, z którego dnia 10 stycznia 1831 roku udało mu się uciec wraz z 4 innymi kryminalistami poprzez zrobienie wyłomu w murze! Tego samego dnia wydano za nim kolejny list gończy. Jana Gapę ujęto na początku lutego 1831 roku i osadzono w więzieniu. Następnie próbowano osadzić go w więzieniu w Toruniu, jednak zbiegł z transportu w Pobiedziskach, prawdopodobnie w marcu 1832 roku. Niedługo potem wystawiono list gończy za zbiegiem.
Dnia 26 maja 1832 roku za Janem Gapą wydano kolejny list gończy. Jego wspólnikiem był Tomasz Nowicki z Długiej Gośliny. W tym czasie mężczyźni byli podejrzani o dokonywanie kolejnych kradzieży i rozbojów w powiecie obornickim. Jan Gapa nosił charakterystyczny okrągły kapelusz, a Tomasz Nowicki „polską czapkę z siwym barankiem”.

W liście gończym wydanym przez Królewski Inkwizytoriat w Poznaniu z dnia 12 czerwca 1843 roku możemy przeczytać, że Jan Gapa był wyznania katolickiego, posługiwał się językiem polskim i w wieku 34 lat mierzył około 170 cm wzrostu i był tęgiej budowy ciała. Miał podłużną twarz, okrągłą brodę, ciemne brwi i włosy, zakryte czoło, oczy koloru szarego, podłużny nos i proporcjonalne usta. Posiadał również zarost koloru jasnobrunatnego, pełne uzębienie i zdrową cerę. Do najważniejszych cech charakterystycznych należały dwie blizny tj. na dolnej wardze oraz u lewej ręki na palcu wskazującym, co było wynikiem poważnego skaleczenia.

Jan Gapa był często poszukiwany listem gończym. Przez ten czas nie raz go aresztowano i odwożono do więzienia m.in. do Torunia, jednak często udało mu się uciekać z transportu uchylając się tym samym od wyroku. Po jednej z takich ucieczek w nocy z 6 na 7 kwietnia 1843 roku miał dokonać kolejnej kradzieży u owczarza Müllera w Radojewie za co wystawiono kolejny list gończy. Władza policyjna donosiła, że przed samymi świętami wielkanocnymi w 1843 roku podobno wrócił do Potrzanowa i przebywał w okolicy swojego miejsca zamieszkania. Zarządzono wówczas, aby wszystkie służby cywilne oraz wojskowe zwracały uwagę na osobę Jana Gapy i w chwili jego odnalezienia natychmiast go aresztowały i odstawiły do władz sądowych. W 1849 roku Jan Gapa został aresztowany we Wągrowcu i miał być przetransportowany w obstawie czterech funkcjonariuszy do Rogoźna. Dnia 8 lutego 1849 roku w pobliżu Bolechowa na konwój napadło 6 chłopów, z których 3 było uzbrojonych w pistolety, a Jan Gapa został odbity. Dnia 22 lutego 1849 roku Królewski Inkwizytoriat w Poznaniu ponownie wystawił za zbiegiem list gończy.

Jan Gapa:

Oeffentlicher Anzeiger. 1829.03.24 Nro.12 (odebranie koni)
Oeffentlicher Anzeiger. 1830.11.09 Nro.45 (list gończy za Gapą)
Oeffentlicher Anzeiger. 1831.01.18 Nro.3 (ucieczka z aresztu)
Oeffentlicher Anzeiger. 1831.02.22 Nro.8 (ujęcie Jana Gapy)
Oeffentlicher Anzeiger. 1832.04.10 Nro.15 (ucieczka pod Pobiedziskami)
Oeffentlicher Anzeiger. 1832.06.05 Nro.23 (z Tomaszem Nowickim)
Oeffentlicher Anzeiger. 1843.06.22 Nro.25
Oeffentlicher Anzeiger. 1849.03.06 Nr.10

------------------------------------------------------------------------------------------------

Szymon Gapa urodził się około 1798 roku i również pochodził z Potrzanowa. Znany był służbom policyjnym za liczne kradzieże i rozboje na terenie powiatu obornickiego. W 1838 roku współpracował z Jakubowskim. W tym samym roku został aresztowany w Wągrowcu.

O Szymonie Gapie dowiadujemy się z listu gończego wystawionego przez Królwsko-Pruski Inkwizytoriat w Poznaniu z dnia 24 maja 1833 roku. Mężczyzna urodził się w Budziszwie (obencie Budziszewko) w roku 1798, lecz przebywał w Potrzanowie. Za „gwałtowną kradzież” otrzymał karę 80 batów i trzy lata więzienia w „Domu Poprawy”, lecz w maju 1833 roku zdołał wraz z innym skazanym Janem Christianem Weberem alias Gottliebem Schultzem uciec. Szymon Gapa był osobą wysoką liczącą 5 stóp i 3 cale, włosy koloru blond zakrywające czoło, czarne brwi oraz niebieskie oczy. Miał również czarnego wąsa, twarz i brodę okrągłą. Był średniej budowy i miał bladą cerę. Mężczyźni zostali jednak schwytani w kilka dni po ucieczce, a o fakcie tym poinformował Królwsko-Pruski Inkwizytoriat w Poznaniu dnia 29 maja 1833 roku. Szymon Gapa za kradzież został skazany na 3 lata pozbawienia wolności, a karę miał odbyć we Wschowie. W nocy z dnia 20 na 21 listopada podczas postoju i noclegu w Stęszewie zdołał zbiec, a następnego dnia wydano list gończy, który został opublikowany w Publicznym Donosicielu z dnia 3 grudnia 1833 roku nr 49. Informacja o zbiegu była podawana w kolejnych dwóch numerach, tj. 50. i 51. do 17 grudnia 1833 roku.

Szymon Gappa:
Oeffentlicher Anzeiger. 1833.05.28 Nr 22 (ucieczka z Gottliebem Schultzem)
Oeffentlicher Anzeiger. 1833.06.04 Nr 23 (ujęcie Gapy i Schultza)
Oeffentlicher Anzeiger. 1833.12.03 Nr 49 (ucieczka Gapy z transportu w Stęszewie)
Oeffentlicher Anzeiger. 1833.12.10 Nr 50 (ucieczka Gapy z transportu w Stęszewie)
Oeffentlicher Anzeiger. 1833.12.17 Nr 51 (ucieczka Gapy z transportu w Stęszewie)
Oeffentlicher Anzeiger, 1838, nr 18 (ucieczka Gappy i Jakubowskiego)
Oeffentlicher Anzeiger, 1838, nr 23 (aresztowanie Szymona Gappy i wykaz rzeczy skradzionych)

------------------------------------------------------------------------------------------------

Czy posiadacie Państwo może jakieś dodatkowe informacje odnośnie ww. Gapów z Potrzanowa?
Ostatnio edytowano 20 kwi 2017, 17:35 przez tomasz1989, łącznie edytowano 1 raz

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

20 kwi 2017, 14:24

Jan Gapa : rodem z Budziszewa (może chodzić o Budziszewko)

Listy gończe (1300):
Listem gończym pod dniem 3 kwietnia 1832 (dodatek do Nru 15 dzien.Urzędu Poznańskiego na r. 1832 str. 207) ścigany a na transporcie do Torunia zbiegły Jan Gapa z Potrzanowa, teraz p uczestnictwo przy kradzieży gwałtownej w nocy z dnia 6 na 7 kwietnia r.b. u owczarz Müllera w Radojewiwe popełnionej, obwiniony, przed wielkanocą r.b. podobno w Potrzanowie przebywał.
Wszelkie władze cywilne i wojskowe wzywają się, aby na złoczyńcę tego baczne miały oko, a w razie przydybania pod ścisłą strażą nam go odstawić raczyły.
Rysopis
Imię i nazwisko: Jan Gapa rodem z Budziszewa, pobyt Potrzanowo
religia katolicka
wiek 34 lata
wzrost 56 stóp 6 cali 2 sztrychy
włosy ciemne
czoło zakryte
brwi ciemne
oczy szare
nos podługowaty
usta prporcjonalne
włos brody jasno-brązowy
zęby spełna
broda okrągła
twarz podłużna
cera zdrowa
budowa ciała tęga
język polski
znaki szczególne:
u lewej ręki na palcu wskazujący widać bliznę od zarżnięcia
ma również bliznę na dolnej wardze.

Poznań 12 czerwca 1843
Król. Inkwizytoryat.
..............

Możliwe, że to jest jego rodzina:

CatharinParafia katolicka Skoki, wpis 2 / 1814
Joannes Gapa
Catharina Wietrzynska
..............................................................................

Parafia katolicka Lechlin-Pruśce, wpis 10 / 1839
Joseph Gapa (38 lat, wdowiec)
Catharina Reyda
...
Długa Goślina (USC) - akt zgonu, rok 1877

Joseph Gapa (97 lat) , rodzice: Johann Gapa , Marianna ,

Inne osoby występujące w dokumencie:
Wawrzyn Kuchta - Potrzanowo

Komentarz indeksującego:
Potrzanowo
Archiwum Państwowe w Poznaniu
1848/4/12, skan 102 Nr.99
ID 3086179
http://szukajwarchiwach.pl/53/1848/0/4/ ... rbmqjf5now
...
Długa Goślina (USC) - akt zgonu, rok 1877

Catharina Gapa geb.Raida (72 lat) , rodzice: Johann Raida ,
małżonek Joseph Gapa

Inne osoby występujące w dokumencie:
Ludwig Prell - Potrzanowo

Komentarz indeksującego:
Potzranowo
ur.Grzybowo/Wągrowiec
Archiwum Państwowe w Poznaniu
1848/4/12, skan 100 Nr.97
ID 3086177
http://szukajwarchiwach.pl/53/1848/0/4/ ... -OMUjZCfmA
...


W swym opracowaniu "Dzieje Łosińca" (niedaleko od Potrzanowa), Ryszard Mazurek wymienia nazwisko Gapa :

http://www.wtg-gniazdo.org/upload/oprac ... osinca.pdf
...........

:)
Ostatnio edytowano 20 kwi 2017, 22:30 przez bugakg, łącznie edytowano 2 razy

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

20 kwi 2017, 17:36

Serdecznie dziękuję za odpowiedź.

Patrzyłem już na Poznań Project i BASIA. Mam niestety za mało informacji, żeby potwierdzić:(

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

20 kwi 2017, 18:56

Znalazłam tylko krótkie zapiski:

http://www.gmina-skoki.pl/mieszkancy/mi ... otrzanowo/
"Potrzanowo słynęło z zamieszkujących tu przez kilka pokoleń rodziny złodziejskiej Gapów. Powiadali o niej, że rządzili się zasadą, by rabować kościoły i ludzi bogatych, lecz nie szkodzili ubogim. Na polanach wsi odkopano grodzisko z popielnicami".
...
http://atlaswsi.pl/index.php?option=com ... 0&Itemid=6
"Mieszkańcom Potrzanowa i okolic znana jest opowieść o żyjącej tu kiedyś złodziejskiej rodzinie Gapów, która w życiu kierowała się zasadą: łupić bogaczy i kościoły ale dać spokój ubogim".
...
http://www.heltechnic.pl/info_Potrzanowo
Ciekawostki
Potrzanowo było słynne z zamieszkujących tu przez kilka pokoleń rodziny złodziejskiej Gapów. Opowiadano, że rządzili się zasadą, by rabować kościoły i ludzi bogatych, lecz nie szkodzili ubogim.
...
http://www.wbc.poznan.pl/Content/82791/ ... RENDA.html

"{A.A. P-ń, akta par. Lechlin}
Nie wiadomo, do którego roku Longin wraz z rodzina gospodarzyli w Roszkowie, bowiem następne miejsce ich pobytu – Potrzanowo (ok. 2 km na zachód od Skok), potwierdzone jest dopiero z okazji urodzin ich kolejnej córki, Antoniny Sofronii w dniu 10. czerwca 1809. roku {A.P. P-ń, par kat. Skoki, sygn. 1, str. 91}, z czego można ewentualnie wnioskować – analogicznie jak poprzednio - o dzierżawieniu tego majątku już od późnej jesieni 1808. Według „Słownika Geograficznego” w skład dóbr Potrzanowo wchodziły: wieś, dominium i okrąg dominium. Dominium zamieszkiwało 105 mieszkańców, zaś okręg łącznie z Borowcem i Włókami zajmował obszar 1193 ha i zamieszkany był przez 251. mieszkańców.
Ustęp poświęcony wsi Potrzanowo zawiera w „Słowniku” następującą uwagę:

Potrzanowo słynęło z zamieszkującej tu przez kilka pokoleń rodziny złodziejskiej Gapów. Powiadają o niej, że rządziła się zasadą, by rabować kościoły i ludzi bogatych, lecz nie szkodzić ubogim.”

Można mieć jedynie nadzieję, że Gapowie będący mieszkańcami wsi, która w stosunku do folwarku była autonomiczna, ułożyli kontakty z rodziną Longina, nienależącą przecież w żadnej mierze do bogaczy, na zasadzie obustronnej neutralności, co rzecz jasna w pełni Longinowi odpowiadało".
..............

Gdyby udało się odszukać chociaż akt zgonu Jana. Może ksiądz umieścił tam notatkę.


:)

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

20 kwi 2017, 20:34

Rewelacja! Serdeczne dzięki!

Pozdrawiam
T.W.

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

20 kwi 2017, 21:30

Najwcześniejsza księga meldunkowa:

http://www.szukajwarchiwach.pl/search?q ... er=&page=2

Księga meldunkowa Potrzanowo 1813-1920 - akta są w APP oddział Gniezno.

...........

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

22 kwi 2017, 01:30

Serdecznie dziękuję za kolejne wskazówki:)

Udało mi się znaleźć ciekawą pozycję:

Mittheilungen zur Beförderung der Sicherheitspflege, Tom 16, 1834, źródło internetowe [w:]

https://books.google.pl/books?id=gVBRAA ... pa&f=false

Mittheilungen zur Beförderung der Sicherheitspflege, Tom 15, 1833, źródło internetowe [w:]

https://books.google.pl/books?id=zX1RAA ... pa&f=false

Można przeczytać tam imiona, nazwiska, wiek, miejsce zamieszkania lub przebywania i cechy szczególne.
Zastanawia mnie tylko ostatnia rubryka: "kommt vor:" i te cyferki...


Polecam, bo jest trochę tych tomów, a można tam wyczytać wiele nazwisk, miejscowości zamieszkania, ale również przydziały wojskowe...

https://www.google.pl/search?client=ubu ... ks&start=0

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

22 kwi 2017, 02:58

Gazeta Poznańska 1813.04.14 Nr30 str.10 (340)
List gończy.
Jan Gappa maiący lat 50, wzrostu średniego, po polsku tylko mówiący, pociągłey brunatney twarzy, mający blond włosy krótko obcięte na głowie, rodem z wsi Patrzonowa pod Skokami leżącey, gdzie był Gospodarzem; pod dniem 23. Lutego r.b. przy uprzątaniu błota w Poznaniu na ulicy Wronieckiey będący, uciekł, podczas ucieczki swoiey miał na sobie: dwie kamzele z szarego prostego płótna na haftki zapinane, spodnie także z podobnego płótna złe długie, trzewiki komiśne stare na nogach bez pończoch, na szyi nie miał żadney chustki, a na glowie nosił stary kapelusz okrągły chłopski. A gdy na schwytaniu tegoż inkulpata wiele zawisło, przeto wzywamy ninieyszem Szanowne (Urzędy Woyskowe i Cywilne uniżenie, aby na tegoż wyżey opisanego Jana Gappę zbiegłego, wszędzie pilne oko dawać i takowego przy spostrzeżeniu aresztować i do Sądu naszego przez pewny transport, odesłać kazać raczyły.
Poznań dnia 17. Marca 1813.
Jego Krolew. Xcey Mci Sąd Policyi Poprawczej.
......

Tomku, tu masz listy gończe po niemiecku z tłumaczeniem na język polski:

http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publica ... 2902&tab=3
Oeffentlicher Anzeiger.

Np.: rok 1833 nr.22 str.1/2 (185/186)
List gończy za Szymonem
.....
Możesz w ten sposób odszukać dane z pierwszego Twojego postu odnośnie tej gazety, wybierając rok i numer gazety.
Listy gończe są powtarzane, a jak złapią taką osobę, to list gończy odwołują.
Również co jakiś czas w tej gazecie są listy osób wymienionych w listach gończych, wraz z danymi, ale tylko po niemiecku.

Ja przeczytałam już jakiś czas temu wszystkie roczniki. Szkoda, że wtedy nie wiedziałam, że nazwisko Gapa, będzie Ciebie interesowało.
viewtopic.php?f=5&t=13168&hilit=donosiciel

Z podanym przez Ciebie linkiem, miałam okazję już wcześniej się "zapoznać".

p/s
Tak z ciekawości z dostępnego opracowania, zrobiłam wykaz osób (rodzice, dzieci), mogących dotyczyć tej rodziny, począwszy od roku 1694.

:D

Re: ród Gapów z Potrzanowa - rozbójnicy powiatu obornickiego

06 sie 2017, 23:22

Witam!

Cały artykuł o Gapach pojawił się tutaj:
Robin Hoodowie czy Ondraszkowie – kim byli Gapowie, najwięksi rozbójnicy w dawnej Wielkopolsce?, [w:] Wiadomości skockie, maj 2017, nr 5 (Rok XIX), ISNN: 1509-4871

Dostęp przez Internet:
http://www.gmina-skoki.pl/mieszkancy/wi ... 5193-2017/

Serdecznie dziękuję za pomoc!
Będę szukał dalej. Chciałbym napisać pracę licencjacką o przestępczości w departamencie poznańskim w latach 1815 - 1848, tylko nie wiem, czy znajdę promotora, który się zgodzi hahah...

Pozdrawiam
Odpowiedz